Υεμένη..Η χειρότερη ανθρωπιστική κρίση των τελευταίων ετών | του Γιώργου Κουλούρη

*του Γιώργου Κουλούρη

Από το 2015 έως σήμερα μαίνεται στην Υεμένη ένας από τους πιο επίπονους και ζημιογόνους εμφυλίους πολέμους. Η ανεπιτυχής πολιτική μετάβαση λίγο μετά την Αραβική Άνοιξη το 2011 από τον επί 33 χρόνια Πρόεδρο Σάλεχ στον νέο Πρόεδρο Μανσούρ Χάντι αποτέλεσε την απαρχή της εμφύλιας διαμάχης. Ο νέος Πρόεδρος Χάντι, ο οποίος ζει εξόριστος στην Σαουδική Αραβία, δεν κατάφερε να διατηρήσει ένα σταθερό κράτος λόγω της σωρείας των προβλημάτων που ταλάνιζαν την χώρα.

Τα βασικά προβλήματα που διατηρούσαν το ευμετάβλητο εσωτερικό πολιτικό περιβάλλον ήταν η φτώχεια (160^η θέση στον δείκτη μέτρησης φτώχειας),η διαφθορά (170^η θέση στον δείκτη μέτρησης διαφάνειας), η ανεργία και η επισιτιστική ανασφάλεια.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, η εδραίωση και σταδιακή επικράτηση της ομάδας των Χούθις από το 2015 επιδείνωσε την κατάσταση οδηγώντας στην εμφύλια σύρραξη. Οι αντιμαχόμενες δυνάμεις του εμφυλίου πολέμου είναι η πλευρά των υποστηρικτών του Προέδρου Χάντι, υποστηριζόμενοι από την Σαουδική Αραβία, ενώ η πλευρά των Σιιτών Χούθις φαίνεται να υποστηρίζεται από το Ιράν. Ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη εκτός από την γεωπολιτική του διάσταση και την περιφερειακή διαμάχη Σαουδικής Αραβίας-Ιράν έχει εξελιχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες ανθρωπιστικές κρίσεις των τελευταίων 50 ετών, με τον δυτικό κόσμο να παραμένει σε μεγάλο βαθμό αμέτοχος.

Το επίκεντρο των εχθροπραξιών

Η έναρξη του εμφυλίου πολέμου είχε ως αφορμή την επικράτηση της πλευράς των Χούθις σε καίρια σημεία όπως η πρωτεύουσα Σαναά και το Διεθνές Αεροδρόμιο στην περιοχή Ταϊζ. Πλέον το επίκεντρο των εχθροπραξιών από τον Ιούνιο εστιάζεται στο λιμάνι της περιοχής Χοντέιντα, που αποτελεί ζωτικής σημασία για την υπόλοιπη χώρα. Οι αντιμαχόμενες πλευρές είναι η Σαουδική Αραβία σε συνεργασία με τα ΗΑΕ και τις φιλοκυβερνητικές δυνάμεις εναντίον των Χούθις.

To λιμάνι Χοντέιντα βρίσκεται στο βόρειο κομμάτι της χώρας και τον έλεγχο τον είχαν μέχρι πρότινος οι Χούθις. Η Χοντέιντα έχει χαρακτηριστεί εμπόλεμη περιοχή, καθώς σχεδόν 500,000 άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί και άλλοι 250,000 κινδυνεύουν λόγω των εχθροπραξιών.

Tο λιμάνι Χοντέιντα είναι στρατηγικής σημασίας καθώς αποτελεί την βασική δίοδο ανθρωπιστικής βοήθειας στην Υεμένη. Συγκεκριμένα, από εκεί περνάει το 80% των εισαγωγών στην Υεμένη και το μεγαλύτερο μέρος της ανθρωπιστικής βοήθειας. Παράλληλα, το 1/3 των καυσίμων για να καλυφθούν οι ανάγκες της χώρας εισέρχεται από το λιμάνι της Χοντέιντα.

Στενά Μπαμπ Ελ Μαντέμπ: Η βασική αιτία του εμφυλίου;

Ο Κόλπος του Άντεν και κατ’επέκτασιν τα στενά Μπαμπ Ελ Μαντέμπ ενώνουν την Μεσόγειο και την Διώρυγα του Σουέζ με τον Ινδικό Ωκεανό και τον Ειρηνικό Ωκεανό αντίτοιχα, διασχίζοντας την Ερυθρά Θάλασσα. Τα στενά αποτελούν στρατηγικό σημείο για το διεθνές εμπόριο. Σχεδόν όλο το εμπόριο από την Ευρωπαϊκή Ένωση , την Κίνα, την Ιαπωνία και την Ινδία περνάει από αυτό το σημείο.

Όπως θα έλεγε και ο Θουκυδίδης η βαθύτερη ανομολόγητη αιτία του εμφυλίου πολέμου είναι η επικράτηση στην ευρύτερη περιοχή με απώτερο σκοπό τον έλεγχο του υψίστης γεωστρατηγικής σημασίας Κόλπου του Άντεν.

4,8 εκ βαρέλια πετρελαίου μετακινούνται καθημερινά μέσω των στενών, 2,8εκ προς την Ευρώπη και 2εκ προς την Ασία. Επίσης, πολλές από τις εξαγωγές από τον Περσικό Κόλπο και τα Στενά του Ορμούζ διασχίζουν τα Στενά του Μπαμ Ελ Μαντέμπ. Σαουδική Αραβία και Ιράν δύο χώρες που αντλούν το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων τους από το εμπόριο πετρελαίου δεν επιθυμούν ενδεχόμενη παρεμπόδιση της ελεύθερης ναυσιπλοϊας από τα Στενά του Μπαμπ Ελ Μαντέμπ. Το εμπόριο πετρελαίου για την Σαουδική Αραβία αποτελεί το 70-80% των εσόδων, ενώ το Ιράν παράγει καθημερινώς περίπου 7εκ βαρέλια πετρελαίου.

Η σημαντικότητα των Στενών Μπαμ Ελ Μαντέμπ επίσης εντοπίζεται και στην μείωση του κόστους και του χρόνου μεταφοράς των εμπορευμάτων καθώς συνδέουν άμεσα Ανατολική Μεσόγειο με τον Κόλπο του Άντεν και τον Ινδικό Ωκεανό.

Παράλληλα, τα στενά Μπαμπ Ελ Μαντέμπ έχουν γεωγραφική εγγύτητα και με την Σομαλία, ένα διαλυμένο κράτος. Αν και η Σομαλία δεν έχει εμπλακεί στον εμφύλιο πόλεμο, μία ενδεχόμενη συμμετοχή της, εξαιτίας της συνεργασίας της με την Αλ Κάιντα που εντοπίζεται στην νότια πλευρά της Υεμένης μπορεί να αποσταθεροποιήσει περαιτέρω την περιοχή και να επηρεάσει την ελεύθερη ναυσιπλοϊα.

Η πλευρά της Δύσης…

Σε αντίθεση με τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία και την επέμβαση του διεθνή συνασπισμού υπό τις Η.Π.Α, στην Υεμένη δεν έχει σημειωθεί μία ανάλογη προσέγγιση. Μάλιστα παρατηρείται ότι 3 από τα 5 μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας, οι Η.Π.Α, το Η.Β και η Γαλλία διατηρούν εμπορικές σχέσεις με την Σαουδική Αραβία, την οποία προμηθεύουν με όπλα. Συνεπώς, μία ενδεχόμενη επέμβαση θα έθετε εν αμφιβόλω τις σχέσεις τους με την Σαουδική Αραβία.

Όσον αφορά τον Ο.Η.Ε, η τελευταία προσπάθεια ειρηνευτικών συνομιλιών έλαβε χώρα στις 6-8 Σεπτεμβρίου στην Γενεύη, με πρωτοβουλία του απεσταλμένου του ΟΗΕ στην Υεμένη. Οι ειρηνευτικές συνομιλίες δεν καρποφόρησαν καθώς η πλευρά των Χούθις δεν παρέστη. Πλέον αναμένεται νέος κύκλος διαπραγματεύσεων με στόχο την κατάπαυση του πυρός και τον περιορισμό της ανθρωπιστικής κρίσης.

H ανθρωπιστική κρίση που πλήττει την Υεμένη είναι η μεγαλύτερη των τελευταίων ετών;

Το βασικότερο και ανησυχητικό γεγονός του εμφυλίου πολέμου είναι η μεγάλη ανθρωπιστική κρίση που έχει διογκωθεί το τελευταίο διάστημα. Το ήδη χαμηλό βιοτικό επίπεδο στη χώρα έχει επιδεινωθεί με αποτέλεσμα να υπονομεύεται η αντιμετώπιση του εμφυλίου στο βραχυπρόθεσμο μέλλον. Από τις εχθροπραξίες των τελευταίων παρατηρείται πλήρης καταπάτηση του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, το οποίο είναι μία δέσμη κανόνων με σκοπό να περιορίσουν τον αντίκτυπο των ένοπλων συρράξεων σε αμάχους.

Η ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη είναι η χειρότερη των τελευταίων 50 ετών, με τα προβλήματα να θέτουν σε κίνδυνο μία ολόκληρη γενιά. Τα προβλήματα που προκύπτουν από τον εμφύλιο στην Υεμένη είναι υψίστης σημασίας καθώς 22εκ άνθρωποι χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια, ήτοι το 80% του πληθυσμού, με 11εκ εξ αυτών να είναι παιδιά. Παράλληλα, 400,000 παιδιά κινδυνεύουν με υποσιτισμό, 5,000 παιδιά έχουν πεθάνει και 2εκ βρίσκονται εκτός σχολείου. Εξαιτίας της έλλειψης υποδομών μελλοντικά αναμένεται να μείνουν εκτός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης άλλα 4εκ παιδιά, καθώς 2,500 σχολεία έχουν καταστραφεί.

Όσον αφορά τα παιδιά που έχουν γεννηθεί κατά την διάρκεια του εμφυλίου, αυτά ανέρχονται σε 3εκ. Μεγάλος είναι και ο αριθμός των προσφύγων ή των εκτοπισμένων, που ξεπερνά τα 3εκ. Επίσης 17εκ πληθυσμού μαστίζονται από επισιτιστική ασφάλεια, σχεδόν 15εκ δεν έχουν πρόσβαση σε υγιεινή και καθαρό πόσιμο νερό. Το ποσοστό φτώχειας έχει αυξηθεί στο 60%, ενώ μεγάλο μέρος που εξαρτάται από τους μισθούς του δημοσίου λόγω της οικονομικής δυσπραγίας του κράτους δεν λαμβάνει μισθό.

Άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι η πρόσφατη υποτίμηση κατά 30% του εθνικού νομίσματος. Αυτό το γεγονός δυσχεραίνει ακόμα περισσότερο την υφιστάμενη κατάσταση καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό των τροφών εισάγονται με αποτέλεσμα να καθίστανται πιο ακριβές. Ειδικά για ανθρώπους που δεν έχουν πρόσβαση στην ανθρωπιστική βοήθεια.

Εξαιτίας της ανθρωπιστικής κρίσης και του χαμηλού βιοτικού επιπέδου έχουν εμφανιστεί ασθένειες που είχαν εξαφανιστεί ή περιορισθεί στο πρόσφατο παρελθόν, όπως η χολέρα. Συγκεκριμένα η Υεμένη γνωρίζει ένα από τα μεγαλύτερη ξεσπάσματα χολέρας στην ιστορία, με περισσότερα από 1εκ κρούσματα. Για να διαπιστωθεί η δυσμενής κατάσταση αρκεί να ληφθεί υπόψη μία μελέτη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 2001 όπου σε 58 αναπτυσσόμενες χώρες είχαν καταγραφεί 110,000 κρούσματα. Επιπλέον, πολλά είναι τα κρούσματα διφθερίτιδας στην χώρα, μίας ασθένειας που στον αναπτυγμένο κόσμο έχει καταπολεμηθεί μέσω του εμβολιασμού.

Στο πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους η ανθρωπιστική βοήθεια από οργανώσεις και τον ΟΗΕ έχει φθάσει σε περισσότερους από 8εκ κατοίκους της Υεμένης. Σαουδική Αραβία, Η.Β, ΗΠΑ, Κουβέιτ και κάποιες ευρωπαϊκές χώρες έχουν παράσχει σχεδόν 3 δις ευρώ.

Προσεχώς…

Παρά την μεγάλη ανθρωπιστική κρίση που λαμβάνει χώρα στην Υεμένη έχοντας επηρεάσει το μεγαλύτερο μέρος της χώρας και του πληθυσμού δεν φαίνεται άμεσα κατάπαυση του πυρός. Καμία από τις ειρηνευτικές διαδικασίες του Ο.Η.Ε δεν είχε επιτυχή εξέλιξη, λόγω των συμφερόντων των αντιμαχόμενων πλευρών. Η ιδιαίτερη σημασία των Στενών Μπαμ Αλ Μαντέμπ καθιστούν την χώρα μήλον της έριδος για Σαουδική Αραβία και Ιράν, οι οποίες μάχονται για την επιρροή και την επικράτηση στην ευρύτερη περιοχή.  Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού μαστίζεται από σωρεία προβλημάτων και η νέα γενιά ενδέχεται να βγει βαρέως τραυματισμένη από την υφιστάμενη κατάσταση, γεγονός που θα επηρεάσει και θα υπονομεύσει την μελλοντική σταθερότητα της χώρας.

*Ο Γιώργος Κουλούρης είναι  Διεθνολόγος-Πολιτικός Επιστήμονας