Νίγηρας: Πραξικόπημα με φόντο τη νεοαποικιοκρατική εκμετάλλευση της Αφρικής

 

Το νέο πραξικόπημα στον Νίγηρα, το έκτο από το 2020 στην ευρύτερη περιοχή του Σαχέλ στην Αφρική, αποτελεί στοιχείο της ιμπεριαλιστικής διαμάχης στην περιοχή, αλλά και ένδειξη πως η αποικιοκρατία δεν τελείωσε ποτέ.

Στις 26 Ιουλίου 2023, στοιχεία του στρατού του Νίγηρα υπό την ηγεσία του στρατηγού Αμπντουραχμάν Τσιανί, συνέλαβαν τον πρόεδρο της χώρας Μοχάμεντ Μπαζούμ και ανέλαβαν την εξουσία. Πρόκειται για το πέμπτο επιτυχημένο πραξικόπημα στην ιστορία του Νίγηρα από το 1960 που ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Γαλλία και το έκτο από το 2020 στην ευρύτερη περιοχή του Σαχέλ, τη βιογεωγραφική περιοχή μετάβασης από την έρημο Σαχάρα στην κεντροαφρικανική σαβάνα.

O Μπαζούμ είχε εκλεγεί τον Φεβρουάριο του 2021, στην πρώτη ειρηνική μεταφορά εξουσίας στην ανεξάρτητη ιστορία της χώρας, που εντούτοις παρέμεινε στα χέρια του ίδιου κόμματος, του Κόμματος Δημοκρατίας και Σοσιαλισμού, στο οποίο ανήκει ο Μπαζούμ και ο προκάτοχός του. Στο παρελθόν, όλοι οι εκλεγμένοι ηγέτες του Νίγηρα είχαν ανατραπεί με πραξικοπήματα.

Το πραξικόπημα υπό τον Τσιανί δείχνει να απειλεί τα συμφέροντα της Δύσης στην περιοχή, έπειτα και από τα αντίστοιχα πραξικοπήματα στην Μπουρκίνα Φάσο το 2022 και στο Μάλι το 2021. ΗΠΑ και Γαλλία διατηρούν στρατεύματα στη χώρα, που ειδικά για το Παρίσι είχε ιδιαίτερη σημασία έπειτα από την εκδίωξη των Γάλλων στρατιωτών από το Μάλι.

Αν και προς το παρόν δεν έχει γίνει ξεκάθαρο τι μέλλει γενέσθαι στην περίκλειστη από ξηρά χώρα της Δυτικής Αφρικής, το πραξικόπημα έχει καταδικαστεί από ΗΠΑ, Γαλλία, Ευρωπαϊκή Ένωση και την Οικονομική Κοινότητα Κρατών Δυτικής Αφρικής (Economic Community of West African States – ECOWAS). Η Δύση απέκοψε την οικονομική στήριξη που προσέφερε στον Νίγηρα ενώ, στις ανακοινώσεις τους, ΗΠΑ, Γαλλία και ECOWAS απείλησαν με στρατιωτική παρέμβαση εάν δεν αποκατασταθεί η πρότερη έννομη τάξη.

Ορυκτός πλούτος και ανθρώπινη φτώχεια

Ο Νίγηρας είναι σταθερά μια από τις φτωχότερες και λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου, με περίπου τους μισούς από τα 26 εκατομμύρια κατοίκων της χώρας να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας και περίπου 10 εκατ. να ζουν σε ακραία φτώχεια. Αυτό παρά το γεγονός πως το υπέδαφος του Νίγηρα είναι πλούσιο κυρίως σε ουράνιο, αλλά και σε χρυσό, κοβάλτιο, διαμάντια και λευκόχρυσο.

Η σχέση μεταξύ της φτώχειας και των κοιτασμάτων είναι άμεση. Ο Νίγηρας μπορεί να ανεξαρτητοποιήθηκε από τη Γαλλία το 1960, όμως ο πρώην αποικιοκράτης συνέχισε να εκμεταλλεύεται τους πόρους της χώρας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα κοιτάσματα ουρανίου, τα οποία εκμεταλλεύεται από το 1968 η εταιρεία Orano, που ανήκει κατά 45% στο γαλλικό κράτος και κατά το υπόλοιπο σε πολυεθνικά επιχειρηματικά συμφέροντα της ατομικής ενέργειας. Στον Νίγηρα παράγεται σήμερα περίπου το 30% του ουρανίου που καταναλώνει η Γαλλία για την παραγωγή ενέργειας.

Η «επένδυση» της Orano αφορά κυρίως δύο μεγάλα ορυχεία ουρανίου στα βόρεια της χώρας, τα οποία η εταιρεία εξαγόρασε για ψίχουλα με αντάλλαγμα «οικονομική βοήθεια» προς τον Νίγηρα κυρίως με τη μορφή δανείων. Τα ορυχεία έχουν εξαντλήσει το ούτως ή άλλως λιγοστό πόσιμο νερό της χώρας και παράγουν εκατομμύρια τόνους ραδιενεργών απορριμάτων.

Το ευνοϊκό έδαφος για τις ξένες, κυρίως γαλλικές, «επενδύσεις» δεν άλλαξε ποτέ στην ανεξάρτητη ιστορία του Νίγηρα, παρά τις αλλαγές στο πολιτικό τοπίο της χώρας είτε μέσω πραξικοπημάτων είτε μέσω εκλογών. Τα Δυτικά επιχειρηματικά συμφέροντα δεν είχαν κανένα πρόβλημα να συνεργαστούν με τους κατά καιρούς δικτάτορες του Νίγηρα, ενώ οι «οικονομικές συμβουλές» της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου εφαρμόζονται διαρκώς από τις αρχές της δεκαετίας του 1980.

Εάν σε αυτή τη νεοαποικιοκρατική εκμετάλλευση προστεθεί και η αδυναμία Γάλλων και Αμερικανών στην ουσιαστική αντιμετώπιση της ισλαμικής τρομοκρατίας που πλήττει την περιοχή την τελευταία 15ετία, μπορεί εύκολα να εξηγηθεί γιατί οι κάτοικοι της περιοχής δεν νιώθουν κάποια ιδιαίτερη συμπάθεια προς τον Δυτικό ιμπεριαλισμό. Και γιατί κάποιοι από αυτούς δείχνουν να αγκαλιάζουν τον Ρωσικό ιμπεριαλισμό, που δείχνει να έρχεται από την πίσω πόρτα.

Ρωσικά σημαιάκια και μισθοφόροι

Τις επόμενες του πραξικοπήματος ώρες, ομάδες διαδηλωτών βγήκαν στους δρόμους για να το υποστηρίξουν, κάποιοι κρατώντας ρωσικές σημαίες. Οι διαδηλωτές αυτοί συνδέονται κυρίως με το κίνημα M62, μια πολιτική συμμαχία ακτιβιστών, οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών και συνδικάτων, που ιδρύθηκε τον Ιούλιο του 2022 με τον υπότιτλο «Ιερή Ένωση για τη Διασφάλιση της Κυριαρχίας και της Αξιοπρέπειας του Λαού» και χαρακτηρίζεται από αντι-γαλλική, αντι-ιμπεριαλιστική, αλλά και φιλορωσική συνθηματολογία. Η κυβέρνηση Μπαζούμ είχε απαγορεύσει τις συγκεντρώσεις του M62, αντιμετωπίζοντας πολλές από αυτές με βία και φυλακίζοντας έναν εκ των ηγετών του.

Μοναδική υποστηρικτική φωνή για το πραξικόπημα στη διεθνή σκηνή, υπήρξε αυτή του Γεβγκένι Πριγκόζιν, ιδρυτή της ρωσικής εταιρείας μισθοφόρων Wagner. Η στήριξη του Πριγκόζιν στο πραξικόπημα του Νίγηρα θεωρητικά αντιβαίνει στην επίσημη γραμμή του Κρεμλίνου, καθώς ο εκπρόσωπος του Πούτιν, Ντμίτρι Πεσκόφ, εξέφρασε «ανησυχία» και ζήτησε «επιστροφή στην έννομη τάξη» και την απελευθέρωση του προέδρου Μπαζούμ.

Το σχήμα αυτό είναι που έχει ανησυχήσει ιδιαίτερα ΗΠΑ και Γαλλία, οδηγώντας τις σε καταδίκες και απειλές εναντίον ενός πραξικοπήματος που θα καλοδέχονταν εάν ευνοούσε τα συμφέροντά τους. Και είναι επί του παρόντος ακόμα άγνωστο εάν τα οικονομικά συμφέροντα της Δύσης θα απειληθούν όντως στον Νίγηρα.

Ποιος θα ωφεληθεί από το πραξικόπημα;

Προς το παρόν δεν έχει παρατηρηθεί παρουσία της Wagner στον Νίγηρα, σε αντίθεση με το Μάλι όπου οι Ρώσοι μισθοφόροι αντικατέστησαν τους Γάλλους στρατιώτες στις μάχες εναντίον των ισλαμιστικών οργανώσεων. Είναι επίσης άγνωστο το κατά πόσο οι υποστηρικτικές δηλώσεις του Πριγκόζιν έχουν οποιαδήποτε σημασία, καθώς σύμφωνα με πηγές η διοίκηση των δυνάμεων της Wagner στην Αφρική έχει πλέον ανατεθεί στον Αντρέι Τρόσεβ, που εμφανίζεται πιο πιστός στο Κρεμλίνο.

Παράλληλα, στο πραξικόπημα του Νίγηρα συμμετέχουν αξιωματικοί με στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ, που έχουν εκπαιδευτεί στις Αμερικανικές στρατιωτικές σχολές. Ο αρχηγός των ειδικών δυνάμεων του Νίγηρα, ταξίαρχος Μούσα Σαλάου Μπαρμού, που θεωρείται ο δεύτερος τη τάξει ηγέτης του πραξικοπήματος, έχει σύμφωνα με το the Intercept εκπαιδευτεί στη βάση Φορτ Μπένινγκ της πολιτείας της Τζόρτζια και στο Εθνικό Πανεπιστήμιο Άμυνας στην Ουάσινγκτον, ενώ συνεργαζόταν στενά με τις αμερικανικές δυνάμεις στον Νίγηρα. Μόλις έναν μήνα πριν από το πραξικόπημα, ο Μπαρμού είχε συνάντηση με τον επικεφαλής της Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων του αμερικανικού στρατού. Το πραξικόπημα στον Νίγηρα είναι το 11ο πραξικόπημα σε αφρικανική χώρα από το 2008 στο οποίο συμμετέχουν εκπαιδευμένα στις ΗΠΑ στελέχη.

Η κατάσταση περιπλέκεται κι άλλο αν αναλογιστεί κανείς και τα πιθανά προσωπικά κίνητρα των πραξικοπηματιών. Ο εμφανιζόμενος ως ηγέτης του, στρατηγός Τσιανί, είχε υπό τη διοίκησή του την προεδρική φρουρά και ήταν μέχρι πρότινος έμπιστος του προέδρου Μπαζούμ, όπως και του προκατόχου του, Μαχαμαντού Ισουφού. Ο Τσιανί είχε μάλιστα αποτρέψει το 2021 ένα άλλο πραξικόπημα, όταν στοιχεία εντός του στρατού επιχείρησαν να αναλάβουν την εξουσία δύο μέρες πριν την αποχώρηση του Ισουφού από την προεδρία και την ανάληψή της από τον Μπαζούμ.

Όμως, σύμφωνα με πηγές που πρόσκεινται στον ανατραπέντα πρόεδρο, ο Μπαζούμ είχε λάβει δύο ημέρες πριν το πραξικόπημα την απόφαση να αντικαταστήσει τον Τσιανί, ο οποίος προχώρησε στο πραξικόπημα για «προσωπικά οφέλη». Ο ίδιος ο Τσιανί δήλωσε σε διάγγλεμα πως ανέλαβε την εξουσία για να αποτρέψει «τον σταδιακό και αναπόφευκτο θάνατο» της χώρας, ενώ προσέθεσε πως παρά τις διαβεβαιώσεις του Μπαζούμ πως «όλα βαίνουν καλώς (…) η σκληρή πραγματικότητα (είναι) ένας σωρός νεκρών, εκτοπισμένων, ταπείνωσης και απογοήτευσης». Έστρεψε το δάχτυλο στη συνεργασία των προηγούμενων κυβερνήσεων με τα γαλλικά και αμερικανικά στρατεύματα, λέγοντας πως «Η σημερινή προσέγγιση ασφαλείας δεν έχει φέρει ασφάλεια στη χώρα παρά τις βαριές θυσίες».

Ο πρώην πρόεδρος είναι καλά στην υγεία του και κρατείται στο προεδρικό μέγαρο μαζί με την οικογένειά του, όπου τις επόμενες του πραξικοπήματος ημέρες είχε τη δυνατότητα να επικοινωνεί δια τηλεφώνου, κάτι που έκανε συνομιλώντας μεταξύ άλλων και με τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν. Παράλληλα, στις 31 Ιουλίου, ο Μπαζούμ εμφανίστηκε μαζί με τον Τσιανί σε συνάντησή τους με τον πρόεδρο του Τσαντ, ενώ παράλληλα διατάχθηκε και η παύση των εξαγωγών ουρανίου και χρυσού στη Γαλλία.

Η έκβαση των παιχνιδιών ισχύος στον Νίγηρα είναι προς το παρόν ακόμα άγνωστη. Σε μέρος του πληθυσμού, η επιθυμία για στενότερες σχέσεις με τη Ρωσία δείχνει ειλικρινής. Οι δεκαετίες εκμετάλλευσης από τη Δύση έχουν αφήσει το ψυχολογικό τους στίγμα, και πολλοί στον Νίγηρα περιμένουν πως οι σχέσεις με τη Ρωσία θα είναι πιο δίκαιες για τους ντόπιους.

«Θέλω η Ρωσία να βοηθήσει με την ασφάλεια και τα τρόφιμα», δήλωσε στον ανταποκριτή του BBC ένας φιλορώσος επιχειρηματίας και συμπλήρωσε: «Η Ρωσία μπορεί να προσφέρει τεχνολογία για τη βελτίωση της γεωργίας μας». Ο αγροτικός τομέας αποτελεί το 40% της οικονομίας της χώρας και είναι καίριας σημασίας για την επιβίωση των κατοίκων της. Όμως ένας αγρότης, μιλώντας επίσης στο BBC, εξέφρασε μία μάλλον πιο ρεαλιστική άποψη για την κατάσταση: «Δεν στηρίζω τον ερχομό των Ρώσων στη χώρα αυτή, διότι είναι όλοι Ευρωπαίοι και κανείς δεν θα μας βοηθήσει».

του Ανδρέα Κοσιάρη

Από το Info War