Γιατί η σβάστικα κυριαρχεί στην Ουκρανία; Του Δημήτρη Καββαδία από τον Ημερόδρομο

 

Μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση για την Ουκρανία από τον Δημήτρη Καββαδία στον Ημερόδρομο

Πριν λίγες μέρες η υπουργός Αμύνης της Γερμανίας Άνεγκρετ Κραμπ-Καρενμπάουερ αξιοποίησε το βήμα του Ιδρύματος Κόνραντ Άντεναουερ, της επίσημης δεξαμενής σκέψης των Γερμανών Χριστιανοδημοκρατών (με παρουσία και στη χώρα μας), για να δηλώσει ότι υπό την άμεση απειλή για την Ευρώπη που ονομάζεται Ρωσία, η Γερμανία οφείλει να μην αφήσει μόνη της την Ουκρανία.

Τα μηνύματα αποκτούν αξία από τον πομπό που τα εκπέμπει. Η σαφής αναβάθμιση της επιθετικής ρητορικής της γερμανικής κυβέρνησης προς την Ρωσία, το μαρκάρισμα επί χάρτου της Ουκρανίας ως συνόρου και πεδίου πιθανής σύγκρουσης όχι δύο κρατών, αλλά δύο κόσμων, η επί “ευρωπαϊκών συμφερόντων” γερμανική τοποθέτηση έχει τη σημασία της. Και ας μένει ακόμα στο επίπεδο της ρητορικής.

Τα μηνύματα αποκτούν προστιθέμενη αξία από την αλληλόδραση των δεκτών. Ο Ουκρανός πρέσβης στη Γερμανία Άντριι Μέλνικ καλωσορίζει τις δηλώσεις αλληλεγγύης, χαρακτηρίζοντας τις όμως όχι αρκετές. Αιτείται την συμμετοχή της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ για την προστασία της Ευρώπης, προειδοποιώντας για έναρξη προγράμματος απόκτησης πυρηνικής κεφαλής σε αντίθετη περίπτωση, ως ύστατη λύση προάσπισης της χώρας από τη Ρωσία. Σε φωτογραφικό ρεπορτάζ του βρετανικού Guardian τον Απρίλιο του 2019 στο Κίεβο, το studium (η κατά Ρολάν Μπαρτ προθετικότητα του φωτογραφούμενου) αποτυπώνεται σε ακροδεξιό πολιτοφύλακα σε αποδυτήρια γυμναστηρίου να προβάρει στο φακό το ατσαλάκωτο μαύρο του T-shirt, όπου το καλάσνικοφ στο κέντρο περικλείεται από το μήνυμα “We Protect Europe”.

Κάποτε στην (Δυτική) Γερμανία

Στην αγγελικά πλασμένη καπιταλιστική Γερμανία της δεκαετίας του 1950-60, απατώντας στις αιτιάσεις περί αποναζικοποίησης ή όχι του κράτους, ο καγκελάριος Κόνραντ Αντενάουερ πιστώνεται τη γνωστή ρήση ότι το βρώμικο νερό παραμένει χρήσιμο για όσο δεν υπάρχει καθαρό. Τα ναζιστικά στελέχη διατηρούν τη θέση τους στον κρατικό μηχανισμό, ο ιδιωτικός τομέας της καταναγκαστικής εργασίας παραμένει στο απυρόβλητο, το κράτος εξασφαλίζει τη συνέχεια του. Ο Χρήστος Χατζηιωσήφ πολύ σωστά επισημαίνει στο βιβλίο του Η ευρωπαϊκή ενοποίηση, η Γερμανία και η επιστροφή των εθνικισμών (Βιβλιόραμα, 2017), ότι η μη αποναζιστικοποίηση δεν υπήρξε αποτέλεσμα ανάγκης, αλλά σαφής πολιτική επιλογή. Η διατήρηση της υλικής υποδομής του έθνους-κράτους κρίθηκε αναγκαία στο μέτρο του ανταγωνισμού που επέβαλε η ύπαρξη της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας και ο Ψυχρός Πόλεμος. Όσον αφορά την απεμπόληση των φυλετικών ταυτολογικών χαρακτηριστικών ανωτερότητας των 18 εκατομμυρίων στρατιωτών της Βέρμαχτ και των ομοϊδεατών τους, αυτή θα αναζητηθεί επιτυχώς στις κληροδοτημένες προτεσταντικές αρχές της εργατικότητας, της σοβαρότητας, της πειθαρχίας.

Νοοτροπία εμπεδωμένη εντός της χώρας, επενδυμένη με ιστορική αισιοδοξία μετά και τη γερμανική ενοποίηση. Μύθος που λειτουργεί καταλυτικά και εκτός της χώρας (ας θυμηθούμε την παροιμιώδη φράση του αρχηγού της ποδοσφαιρικής Αγγλίας, Γκάρυ Λίνεκερ ότι το ποδόσφαιρο είναι ένα άθλημα στο οποίο παίζουν έντεκα παίκτες από κάθε ομάδα και στο τέλος κερδίζουν πάντα οι Γερμανοί), επιτρέπει, επικουρώντας τους υλικούς παράγοντες, τον ηγετικό γερμανικό ρόλο εντός της Ε.Ε. και την ανάληψη υψηλών πρωτοβουλιών στην εξωτερική πολιτική (λ.χ. Γιουγκοσλαβία). Τέλος ερμηνεύει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η Γερμανία από τους νέους εθνικισμούς στο πρώην ανατολικό μπλοκ.

Η επί 70 χρόνια “σοβιετικού τύπου” ουκρανοποίηση, με επιστέγασμα (α) την ενοποίηση για πρώτη φορά του συνόλου των ουκρανικών εδαφών σε ενιαία πολιτική σύνθεση με το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και (β) την οριστική νοηματοδότηση της ουκρανικής ταυτότητας σε αντίθεση με την ρωσική, δημιουργεί τον εθνοκρατικό και πολιτισμικό τόπο-κληροδότημα του 1991, το οποίο σύντομα μεταφράζεται σε νέο εθνικιστικό αφήγημα. Το “Εμείς” ορίζεται σε σχέση με την οπισθοδρόμηση-καταπίεση των Ρώσων (οι “Άλλοι”), έχοντας ως σύμμαχο και σήμανση του δρόμου προς την πρόοδο τους “δικούς μας” Γερμανούς, τη δική μας Ευρώπη. Στερεοτυπικά οι “Άλλοι” χαρακτηρίζονται από τα αντίθετα των “δικών μας ανθρώπων”: Πρόκειται για τεμπέληδες και απείθαρχους χοντράνθρωπους. Σε αυτό το νεόκοπο κράτος-έθνος, η ιστορική περιοχή της Γαλικίας, κέντρο του θρησκευτικού ουνιτισμού, αποτελεί το κατεξοχήν πεδίο δράσης του ευρω-ατλαντικού παιγνίου ταυτοτήτων .

Αν οι ενεργειακές πολιτικές, όπως εκφράστηκαν από την καγκελαρία του Σρέντερ και συνεχίστηκαν με όχι ιδιαίτερο ζήλο από τη Μέρκελ, δηλαδή η ανάγκη αδιατάρακτων σχέσεων της Γερμανίας-καταναλωτή με τη Ρωσία-παραγωγό, λειτουργούσαν ανασχετικά στα όνειρα των εθνικιστών της Ουκρανίας, η εξαγγελμένη πράσινη βιομηχανική και ψηφιακή επανάσταση αποτελεί σήμερα τον καλύτερο επιταχυντή σωματιδίων για τον ουκρανικό εθνικισμό. Η προτεσταντική κληρονομιά διανθισμένη με οικολογική ευαισθησία και έναν καθεστωτικό, παρεχόμενο στα πλαίσια της ιδιωτικής κατανάλωσης και όχι της κοινωνικής χειραφέτησης, δικαιωματισμό φέρνει τους Πράσινους επικεφαλής στην αφετηρία της κούρσας των γερμανικών εκλογών. Σε μια ιστορική φάρσα σίγουρα ζηλευτή από τον μακαρίτη τον Μαρξ. Εκεί όπου τα πολιτικά εγγόνια αυτών που κατάγγελλαν τους μπαμπάδες ναζήδες και φονιάδες στο γερμανικό Μάη, καλούνται να αναλάβουν χρέη σύγχρονων Αντενάουερ. Δηλαδή εκφραστών της πιο “σκληρής γραμμής” απέναντι στην Ανατολή.

Μια δολοφονία επί γερμανικού εδάφους

Επιστρέφοντας στα πρώτα χρόνια μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη Δυτική Γερμανία βρίσκει καταφύγιο ο Ουκρανός εθνικοσοσιαλιστής ηγέτης Στεπάν Μπαντέρα . Τον φιλοξενεί το Μόναχο, με τη σύμφωνη γνώμη των Αμερικανών, μαζί με την οικογένεια του και μάλλον με ένα μικρό πυρήνα από Ουκρανούς εθνικιστές, δωσίλογους του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου. Στην Σοβιετική Ένωση εκκρεμεί εις βάρος του Μπαντέρα καταδικαστική απόφαση εις θάνατον για προδοσία. Το κατηγορητήριο περιλαμβάνει και σφαγές αμάχων Πολωνών, Εβραίων, Σοβιετικών πολιτών. Στο Μόναχο ο Μπαντέρα συναντά τον θάνατο το 1959, μπροστά από τα σκαλιά μιας εκ των πολλών κατοικιών-καταφυγίων που είχε. Η Δυτική Γερμανία έχει ήδη εισέλθει στο ΝΑΤΟ, ο Αντενάουερ, με τη σκληρή στάση προς το “Σιδηρούν Παραπέτασμα”, η οποία εν πολλοίς υπερέβαινε και τις αμερικανικές προσδοκίες, βρίσκεται στο απόγειο της δύναμης του (μόλις πριν δύο χρόνια έχει επανεκλεγεί με ποσοστό 51%), ο Ψυχρός Πόλεμος βρίσκεται ελάχιστα πριν την κορύφωση του ως απειλή πυρηνικού ολέθρου το 1962 με την κρίση της Κούβας. Αρκετό καιρό αργότερα οι αρχές της Δυτικής Γερμανίας ανακοινώνουν ότι ο Μπαντέρα δολοφονήθηκε από πράκτορα της Σοβιετικής Ένωσης και το όνομα του περνάει στη λήθη, μέχρι τα γεγονότα του Μαϊντάν τον Φλεβάρη του 2014.

Η βιογράφηση του γιου του ουνίτη ιερέα, Άντριι Μιχαήλοβιτς Μπαντέρα αποτελεί δύσκολο εγχείρημα. Ιδεολογικά ταυτισμένος με τον γερμανικό εθνικοσοσιαλισμό, ένοπλος εθνικιστής, ανακηρύσσει λίγες μέρες μετά την έναρξη της “Επιχείρησης Μπαρμπαρόσα” από το Τρίτο Ράιχ εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης ανεξάρτητο ουκρανικό κράτος, με έμπνευση από το κοζάκικο χετμανάτο. Ως αποτέλεσμα αυτού, θα φυλακιστεί από τους Ναζί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Παθιασμένος αντικομμουνιστής, δωσίλογος στον “Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο”, απολογητής της Μεραρχίας Εθελοντών SS της Γαλικίας μετά την απελευθέρωση του από τους Γερμανούς: η συνολική δράση του βρίσκεται σε αναντιστοιχία με την μυθική, στα όρια μιας σωτηριολογικής μεταφυσικής, θέση που κατέχει στο φαντασιακό του ουκρανικού νεοναζισμού.

Προς κατασκευή νεο-εθνικιστικών ταυτοτήτων

Κατά την διάρκεια της “Πορτοκαλί Επανάστασης”, οι τηλεοπτικοί-παραμορφωτικοί φακοί της Δύσης θα βρουν το αντίστοιχο της Ζαν ντ’ Αρκ στην ολιγάρχη Γιούλια Τιμοσένκο. Οι ουκρανικές και ευρωενωσιακές σημαίες θα γίνουν σύμβολο των διαδηλώσεων, ενώ θα υπάρξουν κάποιες αναφορές ότι δίπλα στις φιλοευρωπαϊκές και δημοκρατικές μάζες διαδηλωτών, υπάρχουν και κάποιες “ακραίες φωνές”. Το κόμμα Svoboda ανασύρει από τη λήθη τα πορτραίτα του Μπαντέρα, ενώ ο Δεξιός Τομέας ασκείται στις λαμπαδηδρομίες και παρελάσεις α λα Ναζί. Το Euromaidan μετατρέπεται στο εκκολαπτήριο του αυγού του φιδιού.

Στο σύνολο των μηνών των κινητοποιήσεων οι “ακραίες φωνές” δεν καταγγέλλονται, αντιμετωπίζονται ως φυσιολογική απόληξη του κινήματος “εξευρωπαϊσμού και εκδημοκρατισμού”. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το εξής γεγονός: όλες οι δημοσκοπήσεις εμφανίζουν την κοινή γνώμη της χώρας κομμένη στα δύο. Μέχρι τα περίεργα αιματηρά γεγονότα του Φεβρουαρίου του 2014, τα οποία εκλέγουν πρωθυπουργό από τη μία, νομιμοποιούν τις νεοναζιστικές πολιτοφυλακές από την άλλη. Με άλλα λόγια, το φιλοευρωπαϊκό, “δημοκρατικό” κίνημα που καταλαμβάνει το κράτος, αναθέτει στις νεοναζιστικές δράκες το ρόλο της ένοπλης πολιτοφυλακής του. (Παρα)κράτος στρατιωτικό που σε πολύ λίγο θα θριαμβεύσει ενάντια στους αντιφρονούντες, με ορόσημο τα γεγονότα της Οδησού στις 2 Μαΐου. Ορόσημο για πολλούς λόγους: για το παρόν πόνημα ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η μετατροπή των νεοναζιστικών αντιλήψεων που έχουν καλλιεργηθεί στην ευρύτερη περιοχή της Γαλικίας, σε ιδεολογικό κρατικό βραχίονα.

 

Οι δύο κρίσιμες παραδόσεις του ουκρανικού χώρου

Η μογγολική εισβολή του 13^ου αιώνα μετατρέπει τον χώρο που γνωρίζουμε σήμερα ως Ουκρανία, τη χώρα των Ρως, σε μια αραιοκατοικημένη και ρημαγμένη περιοχή. Κρίσιμης όμως γεωστρατηγικής σημασίας, καθώς αποτελεί το χώρο που επιτρέπει την έξοδο προς την Μαύρεη Θάλασσα και εν συνεχεία προς τη Μεσόγειο. Σημασία που με το πέρασμα των αιώνων αυξάνει και μετατρέπει την περιοχή στο πεδίο άσκησης μεγάλων φιλοδοξιών. Στο δεύτερο μισό του 16^ου αιώνα η περιοχή ανήκει στο, αγαπημένο παιδί του παπισμού, Πολωνο-Λιθουανικό βασίλειο, το οποίο επιχειρεί να καθυποτάξει έναν σκληροτράχηλο ορθόδοξο λαό. Η φόρμουλα που αρχικά επιλέγεται είναι ο βίαιος εκλατινισμός, εγχείρημα που γρήγορα αποδεικνύεται αποτυχημένο. Τη λύση δίνουν οι ιεραπόστολοι των Ιησουϊτών, τελευταίου σε ιστορική εμφάνιση παπικού τάγματος που ιδρύεται το 1534 από τον Ιγνάτιο Λογιόλα, μια ιδιάζουσα περίπτωση μοναχού, ο οποίος στα νεαρά του χρόνια “τρίβεται” με την παράδοση του μοναχισμού και μάλιστα των πιο σκληρών μορφών άσκησης. Γρήγορα απογοητεύεται από την ατομική του πνευματική πορεία και εφευρίσκει ένα νέο τρόπο: ο δρόμος προς την ουράνια Ιερουσαλήμ επαναχαράζεται από την προσδοκία της επί Γης επικράτησης του παπισμού. Το τάγμα των Ιησουϊτών αποτελεί την οριστική ιστορικοποίηση του θρησκευτικού παπικού φαινομένου, η πίστη του οποίου πλέον μετριέται αποκλειστικά με την επέκταση της θρησκευτικο-πολιτικής δύναμης του. Αν στην Δυτική Ευρώπη ηγεμονική μέθοδος είναι η Ιερά Εξέταση, στην Ανατολή το ρόλο αυτό αποκτά η Ουνία, με την εξής φόρμουλα προς τους ορθόδοξους πληθυσμούς: κρατήστε το δικό σας ιδιάζον τυπικό, αλλά αποδεχτείτε το παπικό πρωτείο, δηλαδή την κοινωνική υποταγή στη δουλοπαροικία του Πολωνο-Λιθουανικού βασιλείου και την πνευματική στο Βατικανό.

Η αντιπαράθεση της Ουνίας με την Ορθοδοξία, αντιπαράθεση πνευματική, κοινωνική, εθνική, οριοθετεί τους επόμενους αιώνες την Δύση και την Ανατολή. Καθιστά σαφές ότι η επεκτατική πολιτική της Δύσης έχει ακροτελεύτιο όριο τον σημερινό ουκρανικό σιτοβολώνα, ενώ πνευματικά δεν μπορεί να υπερβεί τη παράδοση που εκπροσωπεί η Λαύρα του Κιέβου. Κάνει φανερή την πνευματική-ιδεολογική υποτέλεια του ουκρανικού εθνικισμού, υποτέλεια εκφρασμένη και σε πολιτικούς στόχους. Η Ουνία μετατρέπεται τον 20^ο αιώνα στο λίκνο του πιο ριζοσπαστικού ουκρανικού εθνικισμού: ο Μπαντέρα αποτελεί γνήσιο τέκνο αυτού του πνευματικού κλίματος, ο οποίος ταυτίζει το αίτημα της εθνικής ολοκλήρωσης με τον εθνικοσοσιαλισμό των Ναζί, λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε αντίθεση με την εντός του μπολσεβικισμού εθνική-πολιτισμική (όχι φυλετική) πρόταση της ουκρανικής ετερότητας (όχι ανωτερότητας).

Εδώ υπεισέρχεται η δεύτερη ιστορική παράδοση, αυτή που κληροδοτεί ο πόλεμος. Στα εδάφη της Ουκρανίας γράφονται χρυσές σελίδες της παγκόσμιας αντίστασης κατά του φασισμού και της υπεράσπισης της πατρίδας. Ο ποδοσφαιρικός αγώνας της ουκρανικής Σταρτ με την ομάδα της ναζιστικής αεροπορίας Φλάκελφ (αγώνας που λαμβάνει χώρα το 1942, εν μέσω της γενικής γερμανικής προέλασης και μιας άρτια στημένης προπαγανδιστικά βεβαιότητας για τη νίκη) αποτελεί παγκόσμιο σύμβολο σήμερα αντιστασιακού ήθους ενάντια στη βαρβαρότητα και εμπράγματη απόδειξη της παλλαϊκής αντίστασης που δεν περιορίζεται στα πεδία των μαχών και στον ηρωικό Κόκκινο Στρατό.

Την ίδια ώρα ο ουκρανικός εθνικισμός τάσσεται χέρι-χέρι με τους κατακτητές της Βέρμαχτ. Δεν είναι τυχαίο ότι η Μεραρχία SS της Γαλικίας), με 13000 εθελοντές Oυκρανούς, συγκροτείται το 1943 όταν πια όλα κρέμονται επί ξυρού ακμής στο Ανατολικό Μέτωπο. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Μεραρχίας αυτής είναι ότι ακολουθείται από Oυνίτες ιερείς. Η ευρύτερη περιοχή της πόλης του Λβιφ αποτελεί σήμερα το εκλογικό προπύργιο τόσο των ναζιστικών μορφωμάτων, όσο και των φιλοευρωπαϊκών κομμάτων.

Τα απομεινάρια του στρατού των δωσιλόγων θα ενταχθούν μεταπολεμικά στα δίκτυα Stay Behind του ΝΑΤΟ (πρβ. την δική μας “Προβιά”, την ιταλική Gladio κ.ο.κ.) διεξάγοντας ανταρτοπόλεμο στην Δυτική Ουκρανία κατά της σοβιετικής εξουσίας για αρκετά χρόνια μετά τη συντριβή του Τρίτου Ράιχ, ενώ στην εμιγκράτσια των ΗΠΑ και του Καναδά θα καλλιεργηθούν όλοι οι μύθοι του ουκρανικού εθνικισμού, όπως του Ηolodomor κ.ο.κ.

Έλος ανάσχεσης

Η μία παράδοση (αυτή της Ουνίας) συναντά την άλλη (αυτή του ναζισμού) στην σημερινή Ουκρανία, αλληλοτροφοδοτούνται, μπολιάζουν με πλήθος και σφρίγος τις τάξεις των νεοναζί. Η παράδοση αυτή είναι σήμερα πλήρως νομιμοποιημένη ηθικά και ενσωματωμένη κρατικά. Ο ουκρανικός στρατός έχει ενστερνιστεί τα συνθήματα της Μεραρχίας της Γαλικίας, ο επίσημος χαιρετισμός του αποτελεί το υιοθετημένο από την εθνικοσοσιαλιστική παράδοση “Δόξα στην Ουκρανία”, η περιβόητη αστυνομική δύναμη του “Τάγματος Αζόφ”, με σύμβολο το ναζιστικό Wolfsangel, δεν χάνει ευκαιρία να φωτογραφίζεται με αγκυλωτούς σταυρούς. Οι πρόθυμοι σύμμαχοι και προασπιστές της γερμανικής Ευρώπης με κάθε επισημότητα στήνουν μνημεία για τον Μπαντέρα, οικειοποιούνται τη “Παναγία Ελευθερώτρια”, βεβηλώνουν τα μνημεία του Κόκκινου Στρατού.

Προκεχωρημένο οργουελικό φυλάκιο όπου χαμογελαστός security σε καλωσορίζει κάνω από την σιδερένια επιγραφή η οποία αγγέλλει την απελευθερωτική δύναμη της εργασίας. Ο καθένας κρίνεται από αυτούς που επιλέγει για συμμάχους ή διαμορφώνει ως υποτελείς. Αυτό που είναι ασυγχώρητο στην περίπτωση της Δύσης είναι η θυσία για την οποία ετοιμάζουν τον ουκρανικό λαό. “Βρώμικο νερό”, έλος ανάσχεσης πριν την Νατοϊκή αντιπυραυλική ασπίδα και τις υποδομές διοικητικής μέριμνας και εφοδιασμού στην Αλεξανδρούπολη. Ο φιλελεύθερος Τζέφρι Πάιατ οδοιπορεί στα ελληνικά βουνά, όλος αισιοδοξία για το μέλλον. Οι λαοί έχουν την 9^η του Μάη, για να θυμίσουν σε όλους αυτούς ότι ματαιοπονούν.